3194 sayılı İmar Kanununun 2. Maddesinde "Belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak planlar ile inşa edilecek resmi ve özel bütün yapılar bu Kanun hükümlerine tabi olduğu" kurala bağlanmış olup, 4. Maddesinde ise istisnalara yer verilmiştir. İstisnalar içinde havaalanları yer almamakta olup yalnızca "özel kanunlar ile belirlenen veya belirlenecek olan yerlerde, bu Kanunun özel kanunlara aykırı olmayan hükümleri uygulanır." kuralına yer verilmektedir.
2920 sayılı Türk Sicil Havacılık Kanununun "Havaalanları ve çevresinde yapılaşma sınırlamaları" kenar başlıklı 47. Maddesinde havaalanları ve çevresine yönelik yapılaşma koşulları belirtilmiştir;
"Havaalanlarının ve ilgili tesis ve teçhizatın dâhilinde ve çevresinde, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünce belirlenen esaslar ve yayımlanan plan sınırları çerçevesinde hava trafiğini ve seyrüsefer yardımcı cihazlarını engelleyecek ve havacılık emniyetini ve güvenliğini tehlikeye düşürecek nitelikte ve yükseklikte bina, yapı, inşaat yapılması, ağaç ve direk dikilmesi, tesis kurulması ve yaban hayatının oluşmasına veya gelişmesine sebebiyet vererek havacılık emniyetini tehlikeye sokacağı değerlendirilen tesislerin kurulması yasaktır.
(Değişik fıkra: 4/7/2024-7519/14 md.) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, havaalanları ve seyrüsefer yardımcı cihazlarının etrafında havacılık emniyetini tehlikeye düşürebilecek yapı, bina, ağaç, direk gibi tesisleri ilgili mahallin en büyük mülki idare amiri aracılığıyla kaldırtabilir.
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü belirli manialara veya yerlere, hava seyrüseferi yapan kişilerce görülebilmesi ve tanınabilmesi için gözle görülebilir işaretler veya radyo veya elektrik işaretlerinin konulmasını istemeye yetkilidir. İlgililer de istem dairesinde işlem yapmakla yükümlüdür.
(Değişik: 13/7/2013-6496/27 md.) Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, ilgili kuruluşların da görüşlerini alarak havaalanları için yukarıda değinilen hususları kapsayan planları ve kuralları hazırlar ve yayımlar. Türk Silahlı Kuvvetlerine ait havaalanlarından sivil hava ulaşımına açık havaalanlarına ilişkin inşaat sınırlamalarına ait planların yapılması, yayımlanması, takip esasları ve sorumlu kuruluşlar Millî Savunma Bakanlığının görüşü alınarak Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığınca belirlenir.
(Ek: 13/7/2013-6496/27 md.) Sivil hava ulaşımına açık olmayan yalnızca askerî kullanımda olan havaalanlarında ise Millî Savunma Bakanlığı, ilgili kuruluşların da görüşünü alarak bu havaalanları için yukarıda değinilen hususları kapsayan planları ve kuralları hazırlar ve yayımlar. Yeni yapılacak askerî havaalanları hakkında Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının görüşü alınır.
(Değişik: 23/1/2008-5728/431 md.) Millî Savunma Bakanlığının veya Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün yukarıdaki fıkralar hükümlerine göre verdiği emir ve koyduğu yasaklara aykırı hareket eden kişilere, ilgili Mahallin en büyük mülki idare amiri tarafından Kabahatler Kanununun 32 nci maddesi hükmüne göre idarî para cezası verilir. Mahallin en büyük mülki idare amiri ayrıca ilgili kişiye emir veya yasağın gereğinin yerine getirilmesini sağlamaya yönelik azami bir süre verir. Bu süre yazısında, emir ve yasağın gereğinin ilgilisince yerine getirilmemesinin hukukî sonuçları açıkça belirtilir. Bu süre zarfında emir veya yasağın gereğinin yerine getirilmemesi hâlinde, masrafları yüzde yirmi zammıyla birlikte ilgilisinden tahsil edilmek üzere, kamu gücü kullanılarak yerine getirilir.
(Ek fıkra: 4/7/2024-7519/14 md.) Havaalanı ve çevresinde havacılık emniyetini tehlikeye düşürebilecek yapılar ile yaban hayatının oluşmasına veya gelişmesine sebebiyet verecek durumların tespit edilmesi halinde, havaalanı işletmecisi tarafından yapılacak tehlike değerlendirme çalışmaları Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünce değerlendirilir. Değerlendirme neticesinde uçuş emniyetini tehlikeye düşürebilecek hususların bulunduğuna karar verilmesi halinde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı söz konusu tesislerin kaldırılması veya tehlikenin bertaraf edilmesini sağlamak amacıyla faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması da dâhil olmak üzere gerekli işlemleri yapar veya yapılmasını sağlar. Bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığınca belirlenir."
Maddede hava ulaşımını etkileyecek hususlara mania ismi verilmekte olup, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü internet sitesinde Mânia, "hava araçlarının yer hareketleri için kullanılan yüzeylerde bulunan veya seyir halindeki hava aracının korunması için belirlenmiş yüzeyleri aşan ya da bu yüzeylerin dışında bulunan ancak hava seyrüseferine bir tehlike oluşturduğu değerlendirilen bütün geçici, sabit ya da hareketli cisimleri veya bunların bir kısmı" olarak tanımlanmaktadır.
Havaalanlarına emniyetli hava aracı operasyonları düzenlenebilmesi için havaalanları çevresinde belirlenmiş bazı bölgelerde belirli yüksekliklerin aşılmaması, yani mânialara izin verilmemesi gerekmektedir. Bu kapsamda, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından havaalanı mânia planları hazırlanmakta ve uygulanmak üzere başta ilgili belediyeler ve valilikler olmak üzere imar planı yapma yetkisine sahip ilgili tüm kurum ve kuruluşlara gönderilmektedir.
Bu amaçla "Haberleşme, Seyrüsefer, Gözetim Sistemleri Mânia Kriterleri Hakkında Yönetmelik" yayımlanmış, akabinde de " "Havaalanları Ve Çevresindeki Yapılaşma Kuralları Genelgesi" yayımlanmıştır.
Genelgeye göre;
1) Havaalanları ve çevresindeki yapılaşma kurallarının belirlenmesinde Genel Müdürlükçe hazırlanan ve yayımlanan havaalanı mânia planı yükseklikleri ile plan notları esas alınır.
(2) Havaalanı mânia planı sınırları dâhilinde kalan bölgelerde yapılan veya yapılacak her türlü ve ölçekte imar düzenlemesi veya yapılaşma için imar planı yapmaya yetkili kurum veya kuruluşlar ya da ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından mânia planı yükseklikleri ile plan notlarına riayet edilir.
(3) Havaalanı mânia planı sınırları dâhilinde kalan bölgelerde yapılan veya yapılacak her türlü ve ölçekte imar düzenlemesi veya yapılaşma için imar planı yapmaya yetkili kurum veya kuruluşlar ya da ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından planlama aşamasında SHY-CNS Yönetmeliği ve hava seyrüsefer hizmetleri kapsamında ilgili CNS/ATM hizmet sağlayıcısından uygun görüş alınır.
(4) Havaalanı mânia planı sınırları dâhilinde kalan bölgelerde 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun'un uygulanması sırasında yapılacak çalışmalarda ilk kez inşa edilecek yapılar için havaalanı mânia planı yükseklikleri ile plan notlarına riayet edilir.
(5) Havaalanı mânia planı sınırları dâhilinde kalan bölgelerde yapılan veya yapılacak her türlü ve ölçekte imar düzenlemesi veya yapılaşma için imar planı yapmaya yetkili kurum veya kuruluşlar ya da ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından inşa edilecek tüm yapıların dış kaplamalarının özelliklerine ilişkin SHY-CNS Yönetmeliği ve hava seyrüsefer hizmetleri kapsamında ilgili CNS/ATM hizmet sağlayıcısından uygun görüş alınır.
(6) Havaalanı mânia planı sınırları dâhilinde kalan bölgelerde yapılan veya yapılacak her türlü ve ölçekte imar düzenlemesi veya yapılaşma için, 4 /6 /2010 tarihli ve 27601 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği çerçevesinde gürültü önleyici malzemeler kullanılır.
(7) Havaalanı mânia planı sınırları dışında kalan bölgelerde, arazi zemin kotundan itibaren 150 metre ve daha yüksek yapılacak her türlü yapılaşma için imar planı yapmaya yetkili kurum veya kuruluşlar ya da ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından planlama aşamasında SHY-CNS ve seyrüsefer hizmetleri kapsamında ilgili CNS/ATM hizmet sağlayıcısından uygun görüş alınır.
(8) Havaalanı mânia planları üzerinde belirtilen yükseklik değerleri deniz seviyesine göre (MSL) belirlenir. Havaalanı mânia planları sınırları dâhilinde yapılacak olan her türlü ve ölçekteki imar düzenlemesinde Hmax yükseklikleri, yapıların çatı, baca, anten vb. tüm müştemilatı dâhil en üst noktası dikkate alınarak belirlenir.
(9) Havaalanı mânia planı sınırları dâhilinde veya dışında kalan bölgelerde yapılan ya da yapılacak her türlü yapılaşmaya ilişkin olarak imar planı yapmaya yetkili kurum veya kuruluşlar ya da ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından, 22/04/1925 tarihli ve 657 sayılı Harita Genel Müdürlüğü ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’un Ek Madde 5 hükmü kapsamında Harita Genel Müdürlüğüne bilgilendirme yapılır.
(10) Havaalanı mânia planı sınırları dâhilinde iç yatay ve/veya konik yüzeyde kalan alanlarda, arazi topografyası nedeniyle havaalanı mânia planının yapılaşmayı 6,50 metreden az olacak şekilde sınırladığı alanlarda imar planı yapmaya yetkili kurum veya kuruluşlar ya da ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından, SHY-CNS ve seyrüsefer hizmetleri kapsamında ilgili CNS/ATM hizmet sağlayıcısından uygun görüş alınması şartıyla en fazla 6,50 metre yapılaşmaya müsaade edilir.
11) Havaalanı mânia planı sınırları dâhilinde yaklaşma ve kalkış-tırmanış yüzeylerinin pist başlarından uzaklaşan yönde ilk 3000 metrede kalan alanlarda, arazi topografyası nedeniyle havaalanı mânia planının yapılaşmayı 3,50 metreden az olacak şekilde sınırladığı alanlarda imar planı yapmaya yetkili kurum veya kuruluşlar ya da ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından, SHY-CNS ve seyrüsefer hizmetleri kapsamında ilgili CNS/ATM hizmet sağlayıcısından uygun görüş alınması şartıyla en fazla 3,50 metre yapılaşmaya müsaade edilir. "
Genelgede yaklaşma ve kalkış-tırmanış yüzeyi, geçiş yüzeyi, iç yatay ve/veya konik yüzey dikkate alınarak havaalanı çevresine ilişkin sınırlamalara yer verilmektedir.
Genelgede ayrıca "Bu Genelgenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra yapılacak her türlü ve ölçekte imar düzenlemesi veya yapılaşma için imar planı yapmaya yetkili kurum veya kuruluşlar tarafından bu Genelgede belirtilen hususlar ve yürürlükteki tüm mânia planları ilgili imar planlarına işlenir ve takibi yapılır. " denilerek tüm belediyelere imar planları yapılırken mania planlarının dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır.
Havaalanı çevresine ilişkin özel imar ve yapılaşma koşullarının zorunlu olması bir yana, bu hususların genelge ile düzenlenmesi kanımızca normlar hiyerarşisine aykırıdır. Şayet düzenleme yapılacak ise İmar Kanununda yada imara ilişkin yönetmeliklerde düzenleme yapılması gerekmektedir. İmar ve yapılaşma koşullarının genelge ile düzenlenmesi normlar hiyerarşisine aykırı olduğundan genelgenin iptali için dava açıldığında iptaline neden olabilecektir.
Ayrıca, mania planlarını dikkate almadan imar planı yapan yada meri imar planı uyarınca ruhsat/izin vb işlemler tesis eden belediyeler de mania planına aykırı hususların tespiti halinde Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü ile karşı karşıya gelecek, belediyeye karşı açılacak davalarda sadece genelgeye dayalı olarak savunma yapmak zorunda kalarak hukuken istemedikleri sonuçlar ile karşılaşabilecektir. Zira, Kanun ve yönetmelik ile usulüne uygun alınan ruhsatlar kazanılmış hak kabul edildiğinden daha sonra "genelge" bahane edilerek ruhsatların geri alınması kazanışmış hak ilkesine aykırılık teşkil edecektir. Özellikle son yıllarda belediyeler mania planlarını dikkate almadan inşaat ruhsatı düzenlemekte, kat yüksekliği mania planına aykırı olduğunda SHGM tarafından uyarılınca düzenlediği ruhsatı geri alma yada iptali yoluna gitmektedir. Bu durum da idari davaların açılmasına neden olduğu gibi belediyeler ile SHGM arasında da davalara neden olabilmektedir.
Sonuç olarak, 2920 sayılı Kanunda kısa bir düzenleme yer almakta ise de, havaalanı çevresine ilişkin imar ve yapılaşma koşullarının en azından bir yönetmelik ile düzenlenmesi normlar hiyerarşisine daha uygun olacaktır. İmar planına dayalı olarak yapılan işlemler yasal dayanağını 3194 sayılı Kanun ve ilgili yönetmeliklerden almakta olup, sadece "genelge" gerekçe yapılarak imara ilişkin sınırlama getirilmesi -dava konusu olması halinde- idari yargı merciilerinden dönecektir.
Av. Sadi KAYABAŞI
