Soybağına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazananların askerlik hizmetinden muaf olup olmadıkları sık sık yargı kararlarına yansımaktadır. 7179 sayılı Askeralma Kanunu 26/06/2019 tarih ve 30813 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup, 1111 sayılı Kanunun ilga edilmesi ve yeni Kanunun yürürlüğe girmesi ile geçiş hükümlerinin uygulanması gerekmiştir.
Mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunu'nun 2. maddesinde; "(...)Türk vatandaşlığına sonradan alınanlar askerliklerini, vatandaşlığa alındıkları tarihteki yaş ve öğrenim durumlarına göre o yaştaki Türk vatandaşı yükümlüler gibi yaparlar. Bunlardan gelmiş oldukları ülkelerde askerlik yaptıklarını veya askerlik hizmetini yerine getirmiş sayıldıklarını belgeleyenler ile vatandaşlığa alındıkları yıl yirmi iki yaşında olanlar askerlik yapmış sayılırlar. Bunların askerlikleri, istekleri hâlinde vatandaşlığa alındıkları tarihten itibaren iki yıl süreyle ertelenir. Ertelemelerinin sona ereceği yıl yoklamaları yapılarak o yıl askerlik çağına giren doğumlularla işlem görürler. Bunlar, seferberlik hâlinde ihtiyaca göre askere sevk edilebilirler.(...)Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenen esaslara göre; yurt dışında doğan ve ikamet edenler ile kanuni rüşt yaşına kadar yabancı bir ülkeye gitmiş olanlardan bulundukları ülke vatandaşlığını da kazanan Türk vatandaşları, talepleri hâlinde, durumlarına uyan ve bu Kanunun öngördüğü askerlik statülerinden biri içerisinde askerlik mükellefiyetlerini otuz sekiz yaşını tamamladıkları yılın sonuna kadar yerine getirebilirler veya tabiiyetinde bulundukları diğer ülkede askerlik yapmış olduklarını belgelemek kaydıyla mükellefiyetlerini yerine getirmiş sayılırlar. Bunların otuz sekiz yaş sonuna kadar askerlikleri ertelenmiş kabul edilir." hükmüne yer verilmiştir.
26/06/2019 tarih ve 30813 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 7179 sayılı Askeralma Kanunu'nun 43. maddesinde; "Türk vatandaşlığını sonradan kazananlar askerliklerini, vatandaşlığı kazandığı tarihteki yaş ve öğrenim durumlarına göre o yıl askerlik çağına giren yükümlüler gibi yaparlar. Bunlardan Türk vatandaşlığına alınmadan önce gelmiş oldukları ülkelerde askerlik yaptıklarını veya askerlik hizmetini yerine getirmiş sayıldıklarını belgeleyenler ile vatandaşlığa alındıkları yıl 22 ve daha büyük yaşta olanlar askerlik yapmış sayılırlar. Bunların askerlikleri, istekleri hâlinde vatandaşlığa alındıkları tarihten itibaren iki yıl süreyle ertelenir. Ertelemelerinin sona ereceği yıl yoklamaları yapılarak o yıl askerlik çağına giren doğumlularla işlem görürler. Bunlar, seferberlik hâlinde ihtiyaca göre askere sevk edilebilirler.(2) Çeşitli nedenlerle Türk vatandaşlığını kaybettikten sonra yeniden Türk vatandaşlığını kazananların askerlik işlemleri, önceki askerlik safahatları dikkate alınarak bu Kanunun durumlarına uyan hükümlerine göre yürütülür.(3) Bu madde hükümlerinden, soybağına bağlı olarak Türk vatandaşlığına sonradan alınanlar yararlanamaz.." hükmü, 63. maddesinde ise; "21/06/1927 tarihli ve 1111 sayılı Askerlik Kanunu ile 16/06/1927 tarihli ve 1076 sayılı Yedek Subaylar ve Yedek Askeri Memurlar Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır." hükmü yer almaktadır.
Diğer yandan, 7179 sayılı Kanun uyarınca hazırlanan ve 22/07/2020 tarih ve 31193 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Askeralma Yönetmeliğinin "Geçiş hükümleri" başlıklı geçici 1. maddesinin 5. fıkrasında; "Çok vatandaşlık hakkına sahip olan ve bulundukları yabancı ülkelerde yapmış oldukları askerlik hizmetleri nedeniyle mülga 1111 sayılı Kanun kapsamında muafiyet hakkı olanların Kanunun yürürlüğe girdiği 26/6/2019 (hariç) tarihinden önce dış temsilciliklere başvurmuş olmaları halinde bu talepleri yerine getirilir." düzenlemesi bulunmaktadır.
Soybağına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazanan ve aynı zamanda başka bir ülke vatandaşı olup önceki ülkelerinde askerlik vazifesini yerine getiren yada vatandaşlığı kazandığı yıl 22 ve daha büyük yaşta olanların yoklama kaçağı durumunun kaldırılması ve askerlik hizmetini yapmış sayılması talebiyle başvuruda bulunarak askerlik hizmetinden muaf tutulmaları mümkündür.
Milli Savunma Bakanlığı genellikle bu tarz başvurulara cevap vermemekte olup, otuz gün içinde cevap verilmediği taktirde Ankara İdare Mahkemesine dava açılabilecektir.
Yukarıda ayrıntısına yer verilen mevzuat hükümlerinin birlikte değerlendirilmesinden; mülga 1111 sayılı Kanunda; Türk vatandaşlığına sonradan alınanlardan gelmiş oldukları ülkelerde askerlik yaptıklarını veya askerlik hizmetini yerine getirmiş sayıldıklarını belgeleyenler ile vatandaşlığa alındıkları yıl yirmi iki yaşında olanların askerliklerini yapmış sayılacağı hüküm altına alınmış, bu Kanunu ilga eden 7179 sayılı Kanunda da benzer düzenlemeye yer verilmiş, ancak 7179 sayılı Kanunda soybağına bağlı olarak Türk vatandaşlığına sonradan alınanlar söz konusu düzenlemeden istisna tutulmuştur. Öte yandan, 7179 sayılı Kanun uyarınca çıkarılan Yönetmelikte ise; çok vatandaşlık hakkına sahip olan ve bulundukları yabancı ülkelerde yapmış oldukları askerlik hizmetleri nedeniyle mülga 1111 sayılı Kanun kapsamında muafiyet hakkı olanların 7179 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 26/06/2019 (hariç) tarihinden önce dış temsilciliklere başvurmuş olmaları halinde bu taleplerinin yerine getirileceği ifade edilmiştir.
Bu durumda, 7179 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 26/06/2019 (hariç) tarihinden önce 1111 sayılı kanun hükümleri geçerli olduğundan Türk vatandaşlığını kazanan ve önceki ülkesinde askerlik yapanlar ile vatandaş olduğu tarihte 22 ve daha büyük yaşta olanların askerlik hizmetinden muaf oldukları tartışmasızdır.
Yönetmeliğin geçici 1.maddesi uyarınca vatandaşlığını taşıdığı ülkede askerlik hizmetini yerine getirdiğini belgeleyerek 7179 sayılı Kanun'un yürürlüğe girdiği 26/06/2019 tarihinden önce bağlı olduğu konsolosluğa müracaat etme şartı aranmakta ise de, 1111 sayılı Kanunu kaldıran 7179 sayılı Kanunda böyle bir koşula yer verilmediği, dolayısıyla daha önce Kanunla verilen hakkın, Yönetmelik hükmü esas alınarak geri alınamayacağı dikkate alındığında bu şartın yokluğu askerlik hizmetini gerektirmeyecektir.
Av. Sadi KAYABAŞI
