3201 sayılı Emniyet Teşkilat Kanunu'nun "Personelin performansının değerlendirilmesi" başlıklı 85. maddesinde; "Emniyet Genel Müdürlüğünün stratejik plan ve hedefleri doğrultusunda, emniyet teşkilatı çalışanlarının iş başarılarının değerlendirilmesine imkan sağlayacak kurum içi bireysel performans değerlendirme sistemi oluşturulur.
Performans değerlendirme sonuçları hizmet gerekleri yanında personelin; başarı, yeterlilik ve ehliyetlerinin tespitinde, performansının geliştirilmesinde, kıdem sırasının tespitinde, rütbe terfiinde, görevde yükselmesinde, asli memurluğa atanmasında, branş işlemlerinde, eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve eğitiminde, ödüllendirilmesinde, istihdamında ve görev yeri değişikliğinde kullanılabilir.
Performansın iyileştirilmesi için alınması gerekli görülen tedbirleri görüşerek önerilerde bulunmak üzere, merkezde Performans Değerlendirme Kurulu oluşturulur.
Performans değerlendirmesi yılda en az bir kez yapılır. Değerlendirme sisteminin oluşturulması ve uygulanması, yetersizlik, hizmet içi eğitim, değerlendirme amirleri, haklarında performans değerlendirmesi yapılmayacaklar ve yapılamayanlar, Performans Değerlendirme Kurulunun oluşumu ve çalışmasına ilişkin usul ve esaslar, itiraz başvurusunun yöntemi ve diğer hususlar İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle düzenlenir. Performans değerlendirme formunda yer alacak performans değerlendirme ölçütleri ile ihtiyaç duyulan bilgiler Emniyet Genel Müdürlüğünce belirlenir." hükmü bulunmaktadır.
04/07/2012 tarih ve 28343 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Emniyet Genel Müdürlüğü Kurum İçi Bireysel Performans Değerlendirme Yönetmeliği'nin (Yönetmelik) "Değerlendirme zamanı" başlıklı 8. maddesinin ilk fıkrasında, "Yıllık değerlendirme, aday memurlar hariç olmak üzere, 1 Ocak-31 Aralık tarihleri arası dönemi kapsar."; "Formlar" başlıklı 9. maddesinde, ''(1) Personelin performansının değerlendirilmesinde 'performans gözlem ve takip formu' ile 'performans değerlendirme formu' olmak üzere iki form kullanılır. (2) Personelin performans değerlendirme puanını belirleyen esas form, performans değerlendirme formudur.''; "Performans Gözlem ve Takip Formu" başlıklı 10. maddesinde, ".... (2) Değerlendirme amirleri, personelinin çalışmalarını takip ederek performans değerlendirme formundaki değerlendirme ölçütleri doğrultusunda olumlu ya da olumsuz olarak kayda değer gördüğü hususları içeren mütalaalarını, PBS'de bulunan performans gözlem ve takip formuna tarih, konunun özeti ve konu ile ilgili mütalaasını belirterek kaydeder. (...) / (6) Personelin 'Gözlenen performans ortalamanın çok altında' veya 'Gözlenen performans ortalamanın altında, geliştirilmeye ihtiyacı var' ölçekleri seçilerek değerlendirilebilmesi için performans gözlem ve takip formunda ilgili performans alanlarının her birindeki performans değerlendirme ölçütlerinden en az biri için bu değerlendirmeler ile irtibatlı olacak en az bir olumsuz kaydın bulunması zorunludur. Bu şekilde girilen bilgilerin personelin iş performansını etkileyecek nitelikte olumsuz davranışlar içermesi gerekir. Birim amirleri ve Emniyet Teşkilatı dışından olan değerlendirme amirlerinin 'Gözlenen performans ortalamanın çok altında' veya 'Gözlenen performans ortalamanın altında, geliştirilmeye ihtiyacı var' ölçeklerini seçebilmesi için olumsuz kayıt girme zorunluluğu yoktur."; ''Performans Değerlendirme Formu" başlıklı 12. maddesinde, "(1) ... performans değerlendirme formu aşağıdaki unsurları içerir. (...) b) Performans değerlendirme ölçütleri: Hakkında performans değerlendirmesi yapılan personelin, performans değerlendirilmesinde kullanılan ve performans değerlendirme alanı içerisinde bulunan görevi ile ilgili göstermesi beklenilen davranışlardır. (...) (5) Performans değerlendirme formu doldurulurken değerlendirilen personelin değerlendirme dönemi içerisindeki PBS’de yer alan; izin, rapor, ödül, sürücü belgesi sınıfı, ceza ve soruşturma bilgileri ile formun doldurulmasında ihtiyaç duyulacak diğer bilgiler, değerlendirme amirlerine PBS’de gösterilir."; "Değerlendirme Ölçeği" başlıklı 13. maddesinde, "Performans Değerlendirme Formundaki değerlendirme ölçütlerinin karşısında aşağıdaki ölçekler yer alır ve bu ölçeklere aşağıdaki puanlar verilir.
a)'Gözlenen performans ortalamanın çok altında' ölçeği: Gözlemlenen davranışın o performans değerlendirme ölçütü için ortalamanın çok altında olduğunu ve bu davranışın çoğu zaman gerçekleştirildiğini ifade eden istisnai bir durumdur. Bu ölçeğin karşılığı 1 puandır.
b)'Gözlenen performans ortalamanın altında, geliştirilmeye ihtiyacı var' ölçeği: Gözlemlenen davranışın o performans değerlendirme ölçütü için ortalamanın altında olduğunu ifade eder ve bu davranışın zaman zaman tekrarlandığını gösterir. Bu ölçeğin karşılığı 2 puandır.
c)'Gözlenen performans ortalama düzeyde' ölçeği: Gözlemlenen davranışın o performans değerlendirme ölçütü için ortalama düzeyde olduğunu ifade eder. Bu ölçeğin karşılığı 3 puandır.
ç)'Gözlenen performans ortalamanın üzerinde' ölçeği: Gözlemlenen davranışın o performans değerlendirme ölçütü için ortalamanın üzerinde olduğunu ifade eder ve bu davranışın çoğu zaman gerçekleştirildiğini gösterir. Bu ölçeğin karşılığı 4 puandır.
d)'Gözlenen performans ortalamanın çok üzerinde' ölçeği: Gözlemlenen davranışın o performans değerlendirme ölçütü için ortalamanın çok üzerinde olduğunu, ortalamanın üzerinde fazladan gayret gösterildiğini ve bu ortalamanın üzerindeki davranışın sürekli gerçekleştirildiğini ifade eden istisnai bir durumdur. Bu ölçeğin karşılığı 5 puandır." hükümlerine yer verilmiştir.
2011 yılında yürürlüğe giren 6111 sayılı Kanun ile kamu personeline yönelik sicil notu uygulaması kaldırılmış ve bu doğrultuda 3201 sayılı Kanun'un 85. maddesinde değişiklik yapılarak, emniyet teşkilatı çalışanlarının iş başarılarının değerlendirilmesine imkân sağlayacak kurum içi bireysel performans değerlendirme sisteminin uygulanması öngörülmüş; bu hükme dayanılarak hazırlanan ve 04/07/2012 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Yönetmelikle sicil notu uygulamasında kullanılandan tamamen farklı bir metotla farklı ölçüt ve göstergelerin bulunduğu bireysel performans değerlendirme sisteminin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir.
Yönetmelik hükümlerinin incelenmesinden, emniyet teşkilatında çalışan personelin performans değerlendirmesinde ''performans gözlem takip formu'' ve ''performans değerlendirme formu''nun kullanıldığı; bunlardan "performans gözlem ve takip formu"nun, personelin performansının yıl boyu izlenmesini, performans değerlendirme formu doldurulurken değerlendirme amirlerinin değerlendirme hatalarına düşmemelerini sağlamayı amaçladığı, değerlendirme amirinin, doğru, tarafsız, adil ve objektif bir değerlendirme yapabilmesine imkân sağlamak amacıyla kayıt giren amirin kanaat ve algısına dayalı mütalaasını belirttiği, esas değerlendirmeye hazırlayıcı nitelikte, sadece değerlendirme amirlerinin göreceği, bilgi edinme hakkı kapsamı dışında olan form olduğu ve personelin iş performansına ilişkin değerlendirmeleri içerdiği; "performans değerlendirme formu"nun ise personelin performans değerlendirme puanını belirleyen form özelliğini taşıdığı anlaşılmaktadır.
Aynı hükümler uyarınca, performans değerlendirme formundaki değerlendirme ölçütlerinin karşısında, karşılığı 1, 2, 3, 4 ve 5 puan olan değerlendirme ölçeklerinin bulunduğu, performans gözlem ve takip formuna, bu ölçeklerden karşılığı 1 puan olan "Gözlenen performans ortalamanın çok altında" ölçeği ve karşılığı 2 puan olan "Gözlenen performans ortalamanın altında, geliştirilmeye ihtiyacı var" ölçeği için en az bir olumsuz veri girişinin zorunlu olduğu, bunun yanı sıra, karşılığı 3, 4 ve 5 puan olan ölçekler için performans gözlem ve takip formuna veri girişi zorunluluğu bulunmadığı anlaşılmakta olup, esas işlem olan performans değerlendirme puanı verme konusunda idareye tanınan takdir yetkisinin kamu yararı ve hizmet gerekleriyle sınırlı olduğu ve bu açıdan yargı denetimine tabi bulunduğu kuşkusuzdur.
Bu düzenlemeler birlikte değerlendirildiğinde; performans değerlendirme sonuçlarının hizmet gerekleri yanında personelin başarı, yeterlilik ve ehliyetlerinin tespitinde, performansının geliştirilmesinde, kıdem sırasının tespitinde, rütbe terfiinde, görevde yükselmesinde, asli memurluğa atanmasında, branş işlemlerinde, eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve eğitiminde, ödüllendirilmesinde, istihdamında ve görev yeri değişikliğinde kullanılabileceği; kıdem sırasının tespitinde de, performans değerlendirme puanı yüksek olanların diğerlerine göre kıdemli sayılacağı hususu önem arz etmektedir.
Bir hiyerarşi ve terfi mesleği olan emniyet teşkilatında performans değerlendirme notları emniyet mensubunun tüm mesleki hayatını etkilediği açık olduğu gibi son zamanlarda özellikle emekli edilen ancak yargı kararı ile mesleğine geri dönen birinci sınıf emniyet müdürlerinin performans puanlarının bilerek düşük verilerek yeniden emekli edilmelerinin amaçlandığı da görülmektedir.
Emniyet personelinin mesleki çalışmalarının değerlendirildiği performans değerlendirme formu kıdem sırasının tespiti, rütbe terfii, görevde yükselme, asli memurluğa atanma ve branş işlemleri gibi polis memuru/amirinin hemen her mesleki adımında kullanıldığından düşük not verilmesi halinde dava açılarak formun iptalinin sağlanması mümkündür.
Nitekim, bu durumda olan birinci sınıf emniyet müdürü için açtığımız davada Ankara 17. İdare Mahkemesince (2024/612)
"Uyuşmazlıkta, davacının 2020, 2021 ve 2022 yıllarındaki performans değerlendirme puanlarının 5 olduğu, dava konusu edilen 2023 yılı performans değerlendirme puanının ise 3,80 olduğu, üç yıl üst üste performans değerlendirme puanı 5 olan birinin, son performans değerlendirme puanının 3,80 olması halinin somut gerekçelerle açıklanamadığı ve daha düşük puan verilmesini destekleyen herhangi bir bilgi veya belgenin dava dosyasına sunulmadığı görülmektedir.
Bu durumda, davacı hakkında düzenlenen 3,80 performans puanının davacının geçen yıllardaki performans puanlarına kıyasla oldukça düşük olduğu ve bunun somut sebeplerinin davalı idare tarafından ortaya konulmadığı anlaşıldığından, dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı sonuç ve kanaatine varılmaktadır. " gerekçesiyle yürütmenin durdurulmasına karar verilmiştir.
Performans notlarının keyfi düzenlenmesi halinde iptali mümkün olduğu gibi rütbe tefi, emeklilik gibi durumlarda yürütmenin durdurulması da talep edilebileceğinden düşük not verilmesi halinde bir an önce idari yargı merciilerine başvurulması gerekmektedir.
Av. Sadi KAYABAŞI
